EVARISTE GALOIS (1811 - 1832)

Bourg-la-Reinen (Paris) jaio zen Napoleonen Inperiopean familia errepublikar batean. 15 urterekin Legendreren Eléments de géométrie obrarekin Matematikak deskubritu zituen. Inolako prestakuntza berezirik gabe École Polytechniquean sartzeko azterketetara aurkeztu zen eta ez zituen gainditu. Ospe handiko matematikariek euren artikuluak argitaratzen zituzten Annales de Mathématiques pures et appliquées aldizkarian bere lehen artikulua argitaratu zuen 17 urterekin. 1829an bigarren aldiz École Polytechniqueanaurkeztu zen eta epaimahaiari aurre egin ondoren suspenditu egin zuen.  Azkenean École Normalean sartu zen. 1830ean Algebrari, Analisiri, Ekuazio Ebazpenari eta Zenbaki Teoriari buruzko bere lehen lanak Chasles, Poisson eta Cauchy bezalako matematikari handien lanekin batera agertu ziren Bulletin des sciences mathématiques, astronomiques, physiques et chimiquesaldizkarian.

Laugarren baino maila handiagoko ekuazio orokorra ezin dela errotzaileak erabiliz ebatzi demostratu zuen, errotzaileak erabiliz ebatzi ahal izateko edozein mailatako ekuazio batek bete behar dituzten baldintzak proposatuz. Ikerketa hauetan Talde Teoriaren jatorria dago (gaur Aritmetika, Kristalografia, Partikulen Fisika edo Rubiken kuboen emaitzak alorretan funtsezkoa dena). 18 urterekin Zientzietako Akademian ekuazioen emaitzei buruzko txosten bat aurkeztu zuen. Cauchyk, lana begiratzeaz arduratu behar zuena, idazketa argiagoa egiteko aholkua eman zion. 1830ean txostena berregin zuen. Fourier memoria begiratu behar zuena zen, baina hil egin zen eta bere paperen artean galdu zen. 1831an berriro aurkeztu, baina Poissonek kontrako txostena eman zuen.

1831n hilabete bat eman zuen espetxean errepublikarren oturuntza batean Louis Philippe I. erregearen kontra brindis bat egiteagatik. Bastilla hartzearen ondoren kartzelara bueltatu zen 9 hilabetez. Hortxe bere obra matematikorik sakonena garatu zuen. Kolera izurri baten ondorioz, Stephanie, medikuaren alaba ezagutu zueneko Sieur Faultrierreko    atseden-etxera eraman zuten. Erkide errepublikar batek duelu batean erronka egin zion. Gaur ez da arrazoia ezagutzen, agian Stephanierekin izan zuen harremana. 20 urterekin hil zeneko dueluaren aurreko gauean, bere lanak amaitu zituen eta bere lagunei hiru gutun bidali zizkien ikerketak Gaussi eta Jacobiri helarazteko. 1843an Liouvillek egiaztatu zuen Galoisek, behin-betiko, bosgarren mailako ekuazioaren ebazpena argitu zuela. Zientzietako Akademian aurkeztu zituen lan hauek eta, mundu zientifikoa harrituta utzitako Galoisen argitaragabeko beste bi txostenekin batera publikatu zitueno.

--------------------------------------

Bere azken gutuna, bere heriotzaren aurreko gauean idatzita…