DivulgaMAT
Inicio - DivulgaMAT Facebook - DivulgaMAT Twitter - DivulgaMAT

Enero 2008: Matematikaren Giza Aurpegia (Euskara) - Tartaglia y Cardano (ca. 1499-1557; 1501-1576)
PDF Imprimir Correo electrónico
Martes 01 de Enero de 2008
Índice del artículo
Enero 2008: Matematikaren Giza Aurpegia (Euskara)
Hitzaurre
Taldea
Erakusketaren argibidea
Pitágoras (ca. 585-500 a.C)
Euclides (ca. 325-265 a.C.)
Arquímedes (ca. 287-212 a.C.)
Apolonio (ca. 262-190 a.C.)
Hipatia (¿?-415)
Al-Jwarizmi (s. IX)
Fibonacci (ca. 1175-1250)
Tartaglia y Cardano (ca. 1499-1557; 1501-1576)
Descartes (1596-1650)
Fermat (1601-1665)
Newton (1642-1727)
Leibniz (1646-1716)
Madame de Châtelet (1706-1749)
Euler (1707-1783)
Lagrange (1736-1813)
Sophie Germain (1776-1831)
Gauss (1777-1855)
Cauchy (1789-1857)
Abel (1802-1829)
Galois (1811-1832)
Riemann (1826-1866)
Sonia Kovaleskaia (1850-1891)
Poincaré (1854-1912)
Hilbert (1862-1943)
Emmy Noether (1882-1935)
Ventura Reyes Prosper (1863-1922)
Julio Rey Pastor (1888-1962)
Puig Adam (1900-1960)
Luís Santaló (1911-2001)
Miguel de Guzmán (1936-2004)
Erakusketa Ikastetxeetan
Todas las páginas

NICOLÁS FONTANA (TARTAGLIA) (ca. 1499 - 1557)

GERÓNIMO CARDANO (1501 - 1576)

TARTAGLIA
CARDANO

Niccolo Fontana Brescian (Italia) jaio zen. 1512an, armada frantziarrak Brescia hartu zuenean, bere aita hil zen eta Nikolasek masailezur eta ahosabaia ukitu zizkion labankada bat jaso zuen. Zauriak toteltasun antzekoa eragin zion, horregatik “Tartaglia” [=totela] ezizena hartu zuen. Niccolok irakurtzen eta idazten bere kabuz ikasi zuen eta, fisika eta matematika zientzien ikasketa-prozesuan autodidakta izan zen. Oso gaztetandik matematikak irakatsi zituen hiri italiar desberdinetan.

Matematikan Tartagliak egin zuen ekarpen nagusia hirugarren mailako ekuazioaren ebazpena izan zen. Prozedura originala argitaragabe egon zen harik eta Jeronimo Cardanok bere Ars Magna obran argitaratu arte, autorearen baimenik gabe. Hurrengo urtean gertaera honek Niccolo Fontanak Jeronimori buruzko mespretxuzko iruzkin batzuk argitaratzea eragin zuen. Iruzkin hauek Tartagliaren eta Ludovico Ferrariren (1522-1565), Pizkundeko beste matematikari handi baten arteko eztabaida bat sortarazi zuten.

Niccoloren beste meritu bat XVI. mendean zehar Italian argitaratutako Aritmetikari buruzko trataturik onena, General trattato de numeri et misure sei ataletan zatituta, idaztearena izan zen. Lehen biek aritmetikako eskuliburu bat osatu eta, beste lauek Zenbaki Teoriari buruzko proposizio asko erakutsi eta, buruketa bilduma interesgarri bat eta jolasketa matematikoak aurkezten dituzte.

Bere ikasketa batean Bresciako totelak “triangelu aritmetikoa”, “Tartagliaren triangelua” bezala ezagututa, aipatzen du. Triangelu honen bitartez, (a + b)n garapenaren koefizienteak jakitea erdiesten da. Niccolo Fontana Venezian hil zen .

Jeronimo Cardano Pavian (Italia) jaio zen irailaren 24an. Fazio Cardano abokatuaren seme sasikoa izan zen. Faziorekin matematikako ikasketak hasi zen eta, honi esker Paviako Unibertsitatean medikuntza ikasketak burutu zituen. Handik Paduako Unibertsitatera joan zen bere prestakuntza amaitzeko. Garai hartan, Cardano karta eta dado jokalari porrokatua zen eta probabilitateko ezaguerei esker, jokotik bizi zitekeen.

Jeronimo 1525ean medikuntzan doktoretza atera zuen eta Milaneko Osagileen Elkartean sartzeko eskaera egin zuen. Seme sasikoa zela jabetzean Erakundeko ateak itxi zizkioten. Hala ere, saiakera asko egin ostean eta bere gaixoen artean lortutako ospeari esker 1539an onartu zuten.

1545ean Cardanok bere obra matematikorik garrantzitsuena argitaratu zuen, Ars Magna, Algebrari buruzko latinez idatzitako lehen tratatu handia. Liburu honetan hirugarren eta laugarren mailako ekuazioak ebazteko metodoak erakusten dira, zenbaki konplexuekin kalkuluak egiten dira eta edozein mailatako ekuazioen ebazpen hurbilduak aurkezten dira.

Algebran bere ekarpenak egiteaz gain, Aritmetikari, Astronomiari, Hidrodinamikari, Mekanikari, Medikuntzari, Geologiari, Kriptografiari eta Probabilitateari buruz ere idatzi zuen.

1570ean espetxeratu zuten heretikoa izateagatik, Kristoren bizitzari buruzko horoskopo bat argitaratu zuen eta. Cardano 1576ko irailaren 21ean hil zen. Bere buruaz beste egin zuela uste da bere heriotza dataren aurreikuste bat astrologikoa ez ezeztatzeko.

--------------------------------------

Sinbolismo algebraiko modernoa erabiliz,  x3 + px + q = 0 hirugarren mailako ekuazioa (kontuan hartu edozein ekuazio kubiko osoa ekuazio hori bihurtu daitekeela) ebaztea baimentzen duen Tartaglia-Cardanoren formula honako hau da:

ecuación cúbica

( ecuación< 0 bada, “kasu laburtezina”ren aurrean gaude eta kasu honetan soluzio errealak zenbaki konplexuen bitartez kalkulatu behar dira.)



 

© Real Sociedad Matemática Española. Aviso legal. Desarrollo web